روهتاس
روهتاس د شېر شاه سوري د جوړښت هغه بېلگه ده چې مغلو ترې الهام واخستو. هر کال په زرگونو سېلانيان د هند اگرې ښار ته ورځي او د تاج محل سره سره د اکبر باچا د شاهي کلا جوړښت ته هم گوته په خله شي. لږ به پکی خبر وي چې د اگرې کلا د شېر شاه سوري د روهتاس کلا په ډيزاين جوړه شوې ده. د دې کلا د بنسټ يوه يوه تيږه د سرو زرو د يوې اشرفۍ په بدل کې لگول شوې وه. خو د دې داستان هغه وخت پېل شو کله چې شېر شاه سوري په ۱۵۳۹ م کې د بهار د شاه اباد په ضلع کې د لرغونې روهتاس گړهه کلا ونيوله او دې جوگه شو چې بنگال ته لاس وغځوي. دا کلا د زمکې نه لوړه په يوې غونډۍ جوړه ده نو ځکه نقشه يې د لوړو او ژورو سره مناسب ساتل شوې ده. د دې ودانۍ په څلورو کلوميټرو(مترو) کې يو بل سره تړلي دي چې اوس يې ځينې دېوالونه ړنگ دي. په دې کې د دېرشو زرو عسکرو د ساتلو لپاره انتظام شوې و. لوې او پاخه دېوالونه ، د حمله کوونکو د نيولو لپاره لومې، د انسانانو او د څاروو لپاره د څښلو د اوبو او داسې نور د پلان له مخې پکې جوړ شول.
د کلا جوړښت
سمول
د کلا په منځ کې دوه دېوالونه د يو بل نه پورې راپورې جوړ شوي دي چې ۵۳ ميټر اوږد دې. دا دېوالونه هغه وړه کلا د نورې ودانۍ نه بېلوي چې کلا دار به پکې ميشت و. د هند په نورو کلاگانو کې هم د راجه يا د حاکم د استوگنې ځاې به لوړ او د دې په منځ کې جوړېدو. په روهتاس کې دا استوگنځاې په لوېديځې څنډې کې يوه حويلي ده چې يوه دروازه لري. د اوبو لپاره پکې يوه ښکلې باولۍ او يو جومات هم شته چې بادشاهي جومات نومېږي.
د دې په بهرنيو محرابونو کې د نمر (شمسه) ډيزاين کې په يو ليکه د الله نوم ليکل شوې دې. دننه هم هغسې په شمسه کې کليمه او بسم الله په نسخ خط کې نقش شوي دي. دا شمسه لکه د سيکې ښکاري او بې څاري دي. په جومات کې دننه درې محرابونه دي او په هر يو نمر پرست گل نقش شوې دې چې شپږ پاڼې لري. دلته ونې او د لمر نښه هم شته چې د هندوانو په معبدونو کې به کارېدل. په منځ دېوال کې به عسکر ودرېدل چې دواړو غاړو نه خوندي وي. ټول دېوالونه د يو بل سره په پوڼيو او وړو پلچکونو تړلي دي. په دې دېوالونو کې دننه داسې وړې کوټې دي چې پوځيانو به پکې خپله وسله و نور شيان اېښودل. په دوي کې ځينې څلور گوتيزه او نور مستطيل دي او هر يو کې طاقچې هم شته.
په بهرني دېوال ۶۸ د څار برجونه دي چې په يو واټن نه دي جوړ. دا يو ميټر پلن او تر درې نيمو ميټرو لوړ دي. په هر برج کې د ټوپکو او توپو لپاره سوري او داسې ځايونه جوړ دي چې په حمله کوونکو اور، مرداري، سرې اوبه يا ويلي شوي فولاد به يې غورځول. په روهتاس کې د اوبو لپاره درې باولۍ دي چې يوه يې مرکزي کلا کې او نورې بهر دي. دلته يو کوهې او پينځه د اوبو زېرمه کولو ټانکۍ هم جوړې دي.
دا کلا دولس دروازې لري چې د هغه وخت په اړتيا ځايونو کې يې جوړ کړي و. د ځينو دروازو نومونه د وخت په تېرېدو خلکو اړولي خو څو يې د اصل نومونو سره پاتې دي. د دې لويه دروازه خواص خاني هغې لوې لارې ته خلاصېده چې د پېښور نه بنگال پورې تللې وه او اوس ورته جرنېلي سړک وايي. خواص خان نيازي د شېر شاه نامتو جنرال و. که حمله کوونکې په دې دروازه ورننوتلو نو مخامخ د غونډۍ نه به پرې حمله کېدې شوه. سويل دروازه جنوب لوري ته ده خو خلک ورته سهېل وايي او باور لري چې د يو بابا سهېل بخاري د قبر له امله ورته دا نوم ورکړې شو. دا د کلا تر ټولو ښکلې او غبرگه دروازه ده چې شاو خوا دولس ميټره لوړه او يويشتو ميټرو پورې پلنه ده. د دواړو دروازو تر منځ ۱۵ ميټر فاصله ده او په منځ کې يې محراب څه کم څلور ميټر ژور دې. ددې په محرابونو نمر پرست گل نقش شوې دې. د بهرني دروازې دواړو غاړو ته کړکۍ دي چې مخې ته يې گېلرۍ جوړې دي. ورباندې په څلورو محرابي ستنو نيم گومبده چتونه دي. د دروازې د پاسه د عسکري ډال په شکل اوو محرابي دېوالونه دي. کابلي دروازه د روهتاس لوېديځ لوري ته جوړه ده او په دې قراني ايتونه نقش و چې اوس هم ښکاري. دې ته نږدې باولۍ کې ۶۰ پوڼۍ دي او چاپېره ترې وړې کوټې دي چې يو وخت ممکن د غسل لپاره کارېدل. بلې باولۍ ته ۱۴۸ پوڼۍ جوړې دي چې يوه يوه يې ۲۰ سينټي ميټر لوړه ده.
سيلانيتوب
سمول.jpg)
د روهتاس د ليدو لپاره هره ورځ جوپې جوپې خلک ورځي او ټکټ هم ترېنه اخلي. ددې په يو تالار کې څو توکي د نندارې لپاره اېښي دي چې يوه يې د ۹۲ کلوگرام د مرمرو ليکلې ډبره ده. په دې د پارسي په يو بېت کې د کلا د جوړېدو نېټه ده. ز هجرت گزشته تواريخ سال – نود چهل وهشت امد جلال نصب شد دران وقت قلعه کبار – شهنشاه شير است عالم فرار ز بخت سعادت عيان است شانې – تمامش کنانېد شاهو سلطاني ژباړه – له هجرت ۹۴۸ کاله تیر شوي و چې د عظمت وخت راغې او دا لويه کلا جوړه شوه. د زمري شاهنشاه نه نړۍ تښتي چې بخت او سعادت يې څرگند دې. ډېر يې سلطان او شاهان کړل.